प्राणायम

1. कनिष्ठ विभागीय प्राणायाम : वज्रासनात बसावे

1. दोन्ही हातांचे तळवे ताठ करून चार बोटे जुळवा व अंगठा ९० अंशाच्या कोनामध्ये करा .
2. आता दोन्हीहात बरगड्याच्या शेवटच्या फासळीच्या खाली जमिनीला समांतर ठेवा .तळवे जमिनीला समांतर राहण्यासाठी करंगळीकडे भाग उचला .
3. या स्थितीत शरीराला अंगठा व तर्जनीचाच स्पर्श आवश्यक आहे .त्यासाठी हाताचे दोन्ही कोपरे पुढच्या बाजूला वाळवावेत .या स्थितीत कोपराच्या ठिकाणी आलेला ताण हितकारक आहे.
4. या स्थितीत बसल्यानंतर पूरक : कुंभकः रेचकः श्यूनक अशा क्रमाने हा प्राणायाम ४:२:५:२ या प्रमाणात सात वेळा करावा.

2. मध्यम विभागीय प्राणायाम : वज्रासनात बसावे

1. दोन्ही हातांचे अंगठे काखेमध्ये जास्तीत जास्त वरच्या बाजूस व इतर जुळवलेली चार बोटे जमिनीस समांतर राहतील या स्थितीत तर्जनीचा स्पर्श छातीवर व अंगठा बगलेत राहील.
2. या स्थितीत शरीराला तर्जनीचाच स्पर्श आवश्यक आहे.हाताचे कोपरे जमिनीस समांतर राहतील .या स्थितीत कोपराच्या ठिकाणी आलेला ताण हितकारक आहे.
3. या स्थिती बसल्यानंतर पुरकःकुंभकः रेचकः शून्यकः अशा क्रमाने हा प्राणायाम ४:२:५:२ या प्रमाणात सात वेळा करावा.एका वेळी अशी सात आवर्तनाने करावीत .

3. ज्येष्ठ विभागीय प्राणायाम : वज्रासनात बसावे

1. आधी मान खाली वाकवा व हनुवटी छातीला टेकवा .
2. गुडघ्यावर ठेवले दोन्ही हात सरळ वर न्या. आता हाताचे तळवे पाठीच्या दिशेला करा व हळूहळू खाली वाकवत पाठीच्या फऱ्यावर मानेजवळ टेकवा.तळवे एकमेकांवर येऊ देऊ नयेत. अलगच राहावेत.
3. दोन्ही हाताच्या दंडाचा दाब डोक्याच्या मागे द्या .(दोन्ही दंडांमध्ये डोके असावे)
4. हनुवटी न उचलता छाती पुढे काढा.
5. या स्थितीत दंडाचा दाब व हनुवटी छातीत टेकल्यामुळॆ मानेला आलेला ताण हितकारक आहे .
6. या स्थितीत बसल्यानंतर पुरकःकुंभकः रेचकः शून्यकः अशा क्रमाने हा प्राणायाम ४:२:५:२ या प्रमाणात सात वेळा करावा.

1. दोन्ही हातांचे तळवे आरामदायक पद्धतीने मांड्यावर ठेवावेत.
2. एक दीर्घ व जलद श्वास घ्या.
3. आता श्वास जोराने दोन्ही नाकपुड्यातून (भात्याप्रमाणे )कंटाळा श्वासाचा स्पर्श न होऊ देता व आवाज न करता सोडत राहा(२० वेळा ).हे आवर्तने झाले

हा प्राणायाम करताना नासिक मार्गात घर्षणयुक्त आवाज येतो.

एकूण तीन आवर्तने करावीत.

प्रत्येक आवर्तनानंतर किमान ३० सेकंदाचा आराम करावा.

हि क्रिया करताना त्रास होत असेल (चक्कर, आलास, झोप)तर आपल्या कुवतीनुसार २० ऐवजी १५-१५, १०-१० किंवा ५-५ वेळा वरीलप्रमाणे तीन आवर्तनाने करा.

हा उन्हाळा त्रास दायक आहे ? शरिरात पण खुप उष्णता वाढली ? उन्हाळयामुळे होणारी शरीरात दाह व उष्णतेमुळे होणारे दुष्परिणाम कमी करण्यासाठी एकमेव प्राणायाम ।। हा प्राणायाम करा, उष्णता पळवा आणि निरोगी आयुष्य जगा ।। हरी ॐ , DO AT LEAST 5-7 MINUTES TO GET BEST BENEFITS, WATCH IT , LIKE , SHARE & SUBSCRIBE IT, THANK YOU. FOR DETAILS OF ALL PRANAYAM & ASANS, PLZ VISIT www.homeodietyoga.com, for any assistance plz call on 02532316676/8275854255

1. यात बैठकीचे बंधन नाही.आपल्याला जी स्थिती सुखकारक वाटेल त्या स्थितीत बसा .यात मान,पाठ थाट असणे आवश्यक नाही.
2. १५ वेळेस दीर्घ श्वासन करा.
3. नंतर छोट्या श्वासाचे ४० वेळा श्वसन करा.
4. वरील दोन्ही क्रियांची एकूण ३ आवर्तने करा.
5. त्यानंतर संथ श्वसन चालू ठेऊन श्वासावर (पूरक-रेचक) लक्ष केंद्रित करून ५ मिनिटे शांत रहा.
6. शेवटी हाताचे टाळावे एकमेकांवर घासून चेहऱ्यावर ठेवा व शांतपणे डोळ्यांची उघडझाप करा.
7. हि क्रिया करताना त्रास होत असेल (थकवा, चक्कर,आळस, झोप) तर प्रत्येकाच्या कुवतीनुसार वरीलप्रमाणे तीन आवर्तनात हि क्रिया करावी.

1. डाव हात मांडीवर पालथा ठेवा
2. उजव्या हाताने प्रणवमुद्रा बांधा व छातीला चिकटवून ठेवा.
3. उजव्या नाकपुडीवर अंगठा ठेऊन ती नाकपुडी बंद करा व डाव्या नाकपुडीने श्वास हळुवार आत घ्या.
4. आता डावी नाकपुटी बंद करून उजव्या नाकपुडीने श्वास संथ गतीने ,हळुवार बाहेर सोडा .(श्वास सोडताना नाकासमोर डोरा किंवा मोराचे पीस धरले तरी ते हलणार नाही इतक्या संथ गतीने सोडावा.)
5. आता उजवी नाकपुडीने श्वास संथ गतीने ,हळुवार आत घ्या व उजवी नाकपुडी बंद करून डाव्या नाकपुडीने साथ गतीने श्वास सोडा.
6. हा प्राणायाम साधारणतः ३ ते ५ मिनिटापर्यंत करावा.या कालावधीत साधारणतः २० ते २५ इतकी आवर्तने होतील.
7. हि क्रिया थांबविताना डाव्या नाकपुडीने श्वास सोडूनच क्रिया थांबवावी.
8. या क्रियेमध्ये श्वास घेताना किंवा सोडताना कोणत्याही प्रकारचा आवाज करू नये.
9. प्रमाण १:2

1. हि श्वसन संस्थेची शुध्दक्रिया आहे.
2. कपाळ म्हणजे कवटी
3. भाती म्हणजे शुद्धता.
4. कवटीतील इंद्रिये व श्वसन संस्थेची शुद्धता हि म्हणजेच कपालभाती होय .
5. हि क्रिया कुठल्याही ध्यानात्मक आसनात करावी .
6. हात द्रोण मुद्रा मध्ये गुडघ्यावर ठेवणे
7. पाठीचा कणा ताट ,मान सरळ ,डोळे अलगद मिटलेले ,संथ श्वसन .
8. प्रथम सावकाश श्वास घेणे .
9. घेतलेला श्वास पोटाच्या स्नायूंच्या साहाय्याने श्वासपटलाच्या साहाय्याने जोरदार झटका देत श्वास सोडणे (पोट आत खेचून )(प्रयत्ननपूर्वक रेचक )
10. श्वास सोडल्यानंतर श्वास स्वतःहून घ्यायचा नाही .
11. पोटाचे स्नायू ढिले सोडायचे ,श्वास पटल वर जाईल .
12. श्वास आपोआप घेतला जाईल (प्रयत्नशून्य पूरक )
13. आता पुन्हा पोटाच्या स्नायूंच्या व श्वास पटलाच्या साहाय्याने पोट आत खेचून श्वास बाहेर सोडणे
14. श्वास सोडल्यानंतर फक्त हीच क्रिया जलद करावी २ आवर्तने /sec
15. एका सेकंदात २ आवर्तने अशी १ ते १० मिनिटापर्यंत करू शकतात .
16. हि क्रिया करत असताना दम लागायला नको .

फायदे :

1. श्वसन संस्था शुद्ध होऊन प्राणायामासाठी तयार होते.
2. कवटीत सर्व इंद्रिये मेंदू,कान ,नाक ,घास शुद्ध होतात.
3. पोटातली इंद्रिये शुद्ध होऊन पचन सुधारते.
4. हृदयाला ,मेंदूला छान मसाज मिळून त्यांचे कार्य सुधारते .
5. आवाज सुधारतो .
6. चेहऱ्याला रक्तपुरवठा होऊन त्यामुळे चेहऱ्याचे सौंदर्य वाढते .
7. पोटावरील मेद कमी होतो .
8. प्राणवायूचा पुरवठा अधिक होतो.

काळजी :

• सहा महिन्यापूर्वी पोटाची शस्त्रक्रिया झाली असेल तर करू नये.
• हृदयाची शस्रक्रिया किंवा हृदयाचे किंवा मेंदूचे विकार असेल तर करू नये.

1. दोन्ही अंगठे कानामध्ये ,पहिले बोट(तर्जनी) डोळ्यांवर, मधले बोट नाकाच्या डोळ्याजवळील हाडावर, तिसरे बोट वरच्या ओठावर आणि करंगळी खालच्या ओठावर ठेवा. (षण्मुखी मुद्रा )
2. कंठाचे आकुंचन करत नर भुंग्याप्रमाणे आवाज करत दीर्घ श्वास घ्या.यालाच भ्रामरी पूरक म्हणतात.
3. सर्व बोटांचा हलका दाब द्या.
4. भ्रामरी रेचक करताना ओंकारातील मकार म्हणत मादीच्या भुंग्याप्रमाणे आवाज करत श्वास लांबवत सोडा.
5. हा प्राणायाम साधारणतः ३ ते ५ मिनिटापर्यंत करावा.या कालावधीत साधारणतः ७ ते १० इतकी आवर्तने होतात.
6. डोळे बंद असावेत.
7. प्रमाण १:२, पूरक १:रेचक २.